Sosyal Medya

Güncel

"Suriye’de göz yumulan büyük tehlike: Kimyasal ve biyolojik silahlar"-Can Kasapoğlu

06-04-2017 09:05

İdlib’de yaşananlar aslında beklenmedik değil. Baas rejimi Kimyasal Silahlar Sözleşmesi’ni ihlal ediyor; biyolojik harp programı, balistik füze envanteri ve personel sıkıntısı çektiği, riskli bölgelerde başvurduğu kimyasal silah geçmişiyle büyük bir tehlike oluşturuyor.


2012 yılında, Suriye Baas rejiminin o dönemdeki sözcüsü Cihad Makdisi, kitle imha silahlarının kullanılmayacağına iliÅŸkin güvence verirken aslında Suriye’nin kitle imha silahlarına sahip olduÄŸuna iliÅŸkin ilk resmi itirafı da gerçekleÅŸtirmiÅŸti. Dahası, Makdissi Suriye’nin sahip olduÄŸu bu silahları, kimyasal harp yetenekleri ile de sınırlandırmamıştı. 2013’te, dönemin ABD Ulusal Ä°stihbarat Direktörü James Clapper Suriye’nin sadece kimyasal deÄŸil, biyolojik harp faaliyetlerinin de yakından izlendiÄŸini açıkladı.
 
Rejim, 2013’te gerçekleÅŸtirdiÄŸi kimyasal saldırıların ardından, özellikle ABD’nin askeri baskısı ve Rusya’nın diplomatik arabuluculuÄŸu ile bir silahsızlanma anlaÅŸması yaparak Kimyasal Silahlar SözleÅŸmesi’ne taraf olsa da, bugün yükümlülüklerini yerine getirmediÄŸine iliÅŸkin inkar edilemez hususlar mevcut.
 
Ancak Suriye’deki tek sorun kimyasal silahlar deÄŸil. Baas rejiminin Kimyasal Silahlar SözleÅŸmesi’ni ihlalinin yanı sıra, biyolojik harp programı ve balistik füze envanteri de yeni savaÅŸ suçlarını beraberinde getirebilecek, acilen ele alınması gereken konular arasında. Hatta, Esad güçlerinin son dönemde kullandığı, ortamdaki oksijeni emen ve çok yüksek sıcaklıkta uzun süreli patlamalara neden olan termobarik silahların da izlenmesi gerekiyor.
 
Ä°dlib’de kimyasal silah kullanılması ne anlama geliyor?
 
Baas rejiminin Ä°dlib’deki son kimyasal saldırıları da aslında beklenmeyen bir geliÅŸme deÄŸil. Öncelikle, özellikle 2016 sonunda Halep’te gerçekleÅŸtirilen kimyasal saldırılardan elde edilen istihbarat verileri, rejimin kimyasal harp silahları için atış vasıtası olarak kullanılan mühimmatlarda teknik açıdan önemli bir yol kat ettiÄŸini gösteriyor. Baas güçleri Rusya ve Ä°ran’ın askeri desteÄŸi sayesinde hava kuvvetleri unsurlarını uçar vaziyette tutmayı da baÅŸardı.
 
Ayrıca, rejim kimyasal silahsızlanma anlaÅŸmasına raÄŸmen klor-türevi kimyasal ajanları kullanmayı sürdürdü, ancak uluslararası toplumdan yeterli tepkiyi almadı. Daha açık söylemek gerekirse, Baas elitleri, etkisi haftalarca süren ve yüksek dozlarda kullanıldığında yerleÅŸimleri haritadan silebilecek VX gibi stratejik bir kimyasal harp silahı kullanmadıkları sürece ‘cezalandırılmayacaklarını’ algılıyor (Suriye’nin kimyasal silah yeteneklerini yakından takip eden bazı Ä°srailli uzmanlar çok önemli bir VX stokunun denetimden kaçırıldığını düşünüyor). ÖrneÄŸin, son dönemde rejime yakın sosyal medya hesapları, meskûn mahallerde TOS-1A gibi termobarik silahların kullanımına iliÅŸkin görsel paylaşımlarda bulunmaktan çekinmiyor. Baas güçleri bu tip silahları Fırat Kalkanı Harekatı’na katılan kuvvetlerin sadece birkaç kilometre yakınında bulunan Tadif’te de kullanmışlardı.
 
Baas rejiminin Ä°dlib’deki son kimyasal saldırıları da aslında beklenmeyen bir geliÅŸme deÄŸil. Baas güçlerinin kimyasal silah geçmiÅŸi, özellikle personel sıkıntısı çekilen durumlarda ve riskli bölgelerde bu yola baÅŸvurulduÄŸunu gösteriyor.
Son olarak, Baas güçlerinin kimyasal silah geçmiÅŸi, özellikle personel sıkıntısı çekilen durumlarda ve riskli bölgelerde bu yola baÅŸvurulduÄŸunu gösteriyor. Rejim, ülke içinde tam kapasitede birkaç cephe açabilecek personelden yoksun. Son dönemde özellikle Hama çevresindeki operasyonlar ve Kuveyres Ãœssü’nü merkez alan tahkimat dolayısıyla rejimin Ä°dlib’e ayıracak, güvenilir nitelikte yeterli kuvveti yok.
 
Kimyasal silahların ötesinde: Biyolojik harp kapasitesine ilişkin ne biliyoruz?
 
İç savaşın altıncı yılında, ana gündemimiz gelecekte Suriye’nin nasıl bir sistemle ve hangi güç paylaşım esaslarına dayalı olarak varlığını sürdüreceÄŸi üzerine kurulu. Ancak bunlardan daha önemlisi, kendi toplumu üzerinde balistik füzeler ve kimyasal harp yeteneklerini kullanmaktan çekinmeyen bir devletin biyolojik harp kapasitesine dokunulmamış, gündeme dahi getirilmemiÅŸ olması.
 
Esasen Baas rejimine bir silahsızlanma anlaÅŸması ile çıkış yolu açmak doÄŸru bir politika tercihi deÄŸildi. Yine de, askeri seçenek dışında kalan en iyi opsiyon, Suriye’nin silahsızlanmasını kimyasal harp programı ile sınırlı bırakmadan, Irak için öngörülen BirleÅŸmiÅŸ Milletler Güvenlik Konseyi 687 sayılı kararı benzeri bir çerçeve ile kimyasal ve biyolojik harp programlarını ve belirli bir menzilin üzerindeki balistik füze envanterini devre dışı bırakmak idi.
 
Mevcut durum, Baas rejiminin destekçisi konumunda bulunan ülkeler için de bir risk faktörüdür. Zira, rejimin biyolojik harp programı üzerindeki kontrolünün bir garantisi yok ve patojenler –hastalığa neden olan organizmalar– insanların aksine, siyasal mülahazalarla hareket etmezler. Baas rejiminin hâlâ Biyolojik Silahlar SözleÅŸmesi'nin sadece imzacısı konumunda bulunması, yani resmen onaylamamış olması kabul edilebilir deÄŸildir.
 
Unutulmamalıdır ki bu rejim, kimyasal silahlarla ilgili uluslararası düzenlemeye de insancıl saiklerle değil, ABD'nin askeri yaptırım tehdidi ve Rusya'nın diplomatik baskısı sonucu katılmıştır. Dolayısıyla biyolojik silahlarla ilgili tasarrufunun egemen bir devlet gibi ele alınması da gerçekçi değildir. Açıkçası bu konuda üst düzey uluslararası hukuk hassasiyeti gösterebilecek herkesin, aynı hassasiyeti Baas rejiminin savaş suçları hakkında da göstermesi beklenecektir.
 
Biyolojik harp faaliyetleri nasıl izlenir?
 
Biyolojik harp programlarının takip edilmesi hassas bir istihbarat çalışması gerektirir. Baas rejiminin biyolojik harp faaliyetleri askeri üslerde deÄŸil, rejime baÄŸlı saÄŸlık kuruluÅŸlarının aşı programlarında, veterinerlik ve zootekni araÅŸtırmalarında, rejim kontrolünde bulunan üniversitelerin mikrobiyoloji, ziraat mühendisliÄŸi, genetik mühendisliÄŸi gibi bölümlerinde “sinsice gizlenir”. Biyolojik harp programları, uzman personele bağımlıdır. Dolayısıyla ilgili bölümlerde üst düzey çalışma yürütmüş kiÅŸilerin, özellikle de rejimin bilimsel araÅŸtırma merkezi CERS (Centre D'Etudes et de Recherches Scientifiques) bünyesinde görev yapmış personelin mutlaka kontrol altında bulundurulması gerekir.
 
Bazen biyolojik harp faaliyetleri yürütülen tesislerde yaşanan kazalar yakın çevredeki popülasyonun olağandışı seyir ve yoğunlukta hastalanması ile sonuçlanabilir ve bir ipucu verebilir. Örneğin, Sovyetler Birliği'nin biyolojik harp programı olan Biyopreparat bünyesinde görev yapmış olan Kazak asıllı mikrobiyolog Kanathan 'Ken' Alibek, 1979 yılında Yekaterinburg'da yaşanan şarbon vakalarına dönemin biyolojik harp altyapısında meydana gelen bir kazanın neden olduğunu belirtir.
 
İç savaÅŸ koÅŸullarının tüm acımasızlığı ile sürdüğü Suriye'de yukarıdaki gibi olaÄŸandışı vakaları, Dünya SaÄŸlık Örgütü'nün tüm çabalarına karşın, izlemek zor. Bununla birlikte, 2015’teki kolera salgını gibi şüphe çeken durumlar mevcut. Salgının, Irak'ta doÄŸarak Suriye'ye geçtiÄŸi söylense de, iki ülke arasında popülasyon geçiÅŸkenliÄŸi çok yüksek. Ayrıca, birçok açık-kaynaklı istihbarat raporu Suriye biyolojik harp çalışmalarının sıklet merkezinin kolera ve ÅŸarbon ile biyo-toksin segmentinde botulinum ve risin olduÄŸunu belirtiyor. Elbette, 2015 salgınının Suriye’nin biyolojik harp faaliyetleriyle iliÅŸkilendirilebilmesi için salgına iliÅŸkin yeterli veri toplanması, patojenin tespiti (‘suÅŸ’ yani farklı genetik alttür grupları açısından) ve rejimin kolera için hangi mutasyonlar üzerinde çalıştığı bilinmeli. Günümüzde ABD Hastalık Korunma ve Kontrol Merkezi (CDC) tarafından yapılan tasnifte "B grubu" bir tehdit olarak sınıflandırılan kolera, askeri amaçlarla en son Japon Ä°mparatorluk Kuvvetleri’nin kitle imha silahlarından sorumlu 731. Birimi tarafından Mançurya'da kullanılmış ve binlerce sivilin ölümüne neden olmuÅŸtu.
 
"İç savaşın altıncı yılında, ana gündemimiz gelecekte Suriye’nin nasıl bir sistemle ve hangi güç paylaşım esaslarına dayalı olarak varlığını sürdüreceÄŸi üzerine kurulu. Ancak bunlardan daha önemlisi, kendi toplumu üzerinde balistik füzeler ve kimyasal harp yeteneklerini kullanmaktan çekinmeyen bir devletin biyolojik harp kapasitesine dokunulmamış, gündeme dahi getirilmemiÅŸ olması."
 
Elimizde endiÅŸelenmeyi gerektirecek baÅŸka veriler de var. Bunlardan ilki, Baas rejiminin biyolojik harp programı kapsamında Tularemi, Åžarbon ve Veba gibi A-Kategorisindeki tehditlerle ilgilendiÄŸini deÄŸerlendiren çalışmalar. Ä°kinci olarak, Åžam’ın Kuzey Kore ile savunma iÅŸbirliÄŸinin stratejik seviyede sürüyor olması. Kuzey Kore, kimyasal ve biyolojik harp konusunda dünyanın en tehlikeli ülkesi. Envanterinde, Dünya SaÄŸlık Örgütü tarafından eradike edildiÄŸi, yani kökünün kazındığı ilan edilen Çiçek Virüsü (Variola) bulundurduÄŸuna ve daha dayanıklı hale getirmek için genetik çalışmalar yaptığına iliÅŸkin birçok açık-kaynaklı rapor bulunuyor. Dahası, Kuzey Kore ile Suriye arasındaki iÅŸbirliÄŸinin çiçek virüsünü kapsadığını düşünen uzmanlar var. Sovyetler BirliÄŸi’nin çiçek virüsünü biyolojik harp silahı haline getirmede önemli baÅŸarılar elde ettiÄŸi bugün biliniyor.
 
Stratejik silah sistemleri sorunu
 
Bugün Baas rejiminin Rusya ya da Çin ile bir balistik füze anlaşması yapmasının önünde bir engel yok. Nitekim, geçtiğimiz Şubat ayında Moskova ile Şam arasında 50 adet SS-21 taktik balistik füzenin teslimatı basına yansımıştı. Halihazırda, rejimin elinde daha uzun menzilli füzeler de var.
 
Peki, yüzlerce kilometre menzile sahip bir balistik füzenin, ÅŸarbonla teçhiz edilmiÅŸ biyolojik harp baÅŸlığı taşıması ne anlama geliyor? Kötü senaryoda, aerosolizasyon yoluyla yeterince ÅŸarbon sporu ile temas eden ilk popülasyonun hemen tamamının hayatını kaybetmesi beklenir. Biyolojik harbin en kritik dezavantajı, silahın bir organizma ya da toksin olması dolayısıyla çevresel faktörlere duyarlı olmasıdır. Åžarbon, gün ışığı dahil olmak üzere, çevresel faktörlere dayanıklıdır. Dünya SaÄŸlık Örgütü’nün 1970’te yayımladığı bir rapora göre, ÅŸarbonun biyolojik harp silahı olarak kullanıldığı durumda, tedavi edilmeyen vakaların %70-80’i hayatını kaybedecektir.
 
Anlatılanlar birçoklarına bilim-kurgu gibi gelebilir. Ancak, Suriye’nin 2005’te yaptığı füze denemesinin, ki bir füzenin parçaları da Hatay’a düşmüştür, kitle-imha harp baÅŸlıklarının belirli bir irtifada infilak ettirilmesi (air-burst) testi olduÄŸu deÄŸerlendirilir. Bu füzelerden biri yaklaşık 700 km menzile sahip bir Scud-D’dir, kimyasal ve biyolojik harp baÅŸlıkları taşıyabilir ve Suriye-Kuzey Kore iÅŸbirliÄŸi ile modernize edilmiÅŸtir.
 
Ne yapılmalı?
 
Orta Doğu, Baas rejimleri ile stratejik silahların olabilecek kötü kombinasyonlardan biri olduğunu trajik biçimde tecrübe etmiştir.
 
Suriye’nin geleceÄŸi tartışmalarında oluÅŸturulacak düzenin siyasal nitelikleri kadar, askeri kapasitesinin nasıl sınırlandırılacağı da mutlaka masada olmalıdır. Suriye’nin biyolojik harp kapasitesini korumasına, bugün sahip olduÄŸu balistik füze envanterini sürdürmesine kesinlikle izin verilmemelidir.
 
Ayrıca, rejimin kimyasal silahsızlanma kapsamındaki uluslararası hukuki yükümlülüklerini yerine getirmesinin sağlanması gerekiyor. Bunun için konuya obsesif bir iyimserlikle bakan silahsızlanma uzmanlarına değil, siyasi iradeye ve zorlayıcı tedbirlere gereksinim var. Aksi halde kaybedilen şey yalnızca birçok masum sivilin hayatı değil, aynı zamanda uluslararası toplumun bir yüzyıl önce Cenevre Protokolü ile edindiği kazanımlar olacaktır.
 
 
AJT

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.